Yasemin Şengör
Meltem Dağcı; birinci hikaye kitabında bayanın hayata tutunma ve birey olma savaşını, günümüz dünyasının bayanlarını, bilimkurgudan güç alan ve yer yer fantastik öğeler de barındıran gerçeküstü bir dünyada yaşatmaya çalışıyor. İhtimamla yarattığı hikaye atmosferinde bayanı, alışageldiğimiz biçimde ‘iradesi yok sayılan, hayalleri çalınan, engellenen, toplumsal cinsiyet eşitsizliği içinde birey olma hakkı yok sayılan’ olarak karşımıza çıkartıyor. Bu nedenle de bilimkurgudan güç alan fevkalâde bir dünyada bayanı yabancılamıyoruz.
İlk satırlarla birlikte isimleri ve tabiatlarıyla gerçeküstü dünyasına adım attığımız hikayelerde, bayanlar da gerçeküstü öğelerle tanımlanıp bizi şaşırtan anti-kahramanlara ya da tiplere değil, tanıdığımız ve bildiğimiz kahramanlara dönüşüyor. Harika kurgu içinde toplumsal cinsiyet ayrımcılığından sterilize edilmiş bir anlatı benimsememesi, müellifin bayan sorunsallarına hassaslıkla yaklaştığını ve bu sorunsalları kalemine ‘dert’ edindiğini de gösteriyor. Hikayelerde alışık olduğumuz yeri ve atmosferi vurgulayan klasik anlatımın dışına bilimkurgu evreniyle çıkıyor. Böylelikle hikayeler ortam kadar fikri, olayı ve karakterleriyle de vurgulanıp çok boyutlu bir özellik kazanıyor. Bu da biz okurlara Dağcı’nın bilimkurgu atmosferi yaratmanın çok ötesinde kederleri, ideolojik ve dünyanın nabzını tutmaya çalışan tasaları olduğunu düşündürüyor.
YOLCULUĞUMUZA DÜŞLERİNİ ARAYAN BAYANLARLA BAŞLIYORUZ
Dünyanın Öteki Yüzü’nde seyahatimize Düş Görme Merkezi’nde düşlerini arayan bayanlarla başlıyoruz. Günün birinci saatlerinde RGM önünde hınca hınç sıraya girmiş ‘rüya göremeyen kadınlar’ içinden seçilen anne-teyze karakteri, bayanın yaratılışını sorgulayan bir kahraman olarak karşımıza çıkıyor. Artık materyalden yaratılmış bayanın karşısında kardeş rolü atfedilen Ba-Kadun, bayanların hayallerini yiyen bir rolde tanımlanıyor. Okur olarak bayanın daha hoş ve insancıl bir dünya hayallerini engelleyen bir rolde aç ve hoş bir diğer bayanı buluyoruz. Karaconsolos üzere folklorik öğeleri de bayan sorunsallarını üniversal bir tema olarak işlemek için materyal olarak kullanıyor.
Dünyanın Öteki Yüzü, Meltem Dağcı, 80 syf., İthaki YAYINLARI, 2023. Kitabın en çarpıcı hikayelerinden Damızlık Birliği’nde Wo karakteri üzerinden bayanın bu dünyadaki misyonunun sırf doğurmak ve kuşağı devam ettirmek olarak görülmesine reaksiyon gösteriliyor. Bayanın adeta bir kuluçka makinası üzere görülmesi, ferdi değil toplumsal düzlemde bir sorun olarak ele alınırken erkek denizatlarının hayata dair bildiğimiz kalıpları yıkan tabiatları metaforik olarak muvaffakiyetle işleniyor. Wo; meskenini terk etmesine de sebep olan, babasının annesinden daima çocuk doğurmasını beklemesini adeta bir çocukluk travması olarak ömrüne aktarıyor. Yerleştiği kasabada bayanları örgütlemeye çalışırken çıkarttığı gazetede yayımladığı ‘Erkekler de Doğursun’ yazısı ile erkeklerin düşmanlığını kazanıyor. Bu düşmanlık üzerinden kadın-erkek ortasında tırmanan tansiyon, Damızlık Birliği’nde deneysel bir çalışma içinde sonlanıyor. Burada En ve M merkezinde gelişen yaşantılarda, bayanların annelik sürecinde yaşadıklarına empatik bir yaklaşım arayan muharrir; bilimkurgu yazını içinde erkeklere doğurganlık atfetmeye çalışırken onları gerçek dünyanın eril yansılarından soyutlayamıyor.
Eril zihniyetle kodlanan roller içinde bayana atfedilen birtakım kalıplar Meltem Dağcı hikayelerinin odağında da yer alıyor. Bayanlar ortasında yaşayan çatışma ve bayanın hemcinsleri üzerindeki yıkıcı tesiri, Yeraltı Odaları hikayesinde de baskın biçimde karşımıza çıkıyor. Hikayede bayanın fedakarlığı ve hemcinslerine karşı yıkıcı kişilik örüntülerini işleyen müellif, bayana karşı yapılan berbatlığın bir döngü yarattığı gerçeğiyle de bizleri yüz yüze bırakıyor. Yeraltı Odaları hikayesinde müellif, bilimkurgu cihanında bayanın fedakarlığının hudutlarını zorlamak için kullanıyor. Tek gözüne karşı kızı için kalp takas etmek isteyen annenin hikayesi, inandırıcılığıyla da dikkat çekiyor. Damgalı Yumurtalar hikayesinde vücut algısı kavramının oluşmasında kapitalist kültür, bayanları gençleştiren ve güzelleştiren damgalı yumurta imalatı yapan SKT karakterinde karşımıza çıkıyor. SKT ile eşinin armağan ettiği damgalı yumurtaları değiştirmek isteyen hikaye kahramanı, yumurtalarla ilgili çarpıcı bir bilgi alıyor. Burada yumurtaların parasını geri almak isteyen kahramanımızın gerçeklere karşı verdiği yansıda kendine olan inancı ve beklentimizin dışında yansıları; bayanların tek vazifesinin kendini erkeklere beğendirmek olduğunu dayatan kültüre karşı başkaldırı olarak yorumlanabilir.
KAĞIT YİYEN EJHA
Meltem Dağcı’nın hikayelerinde klasikleşmiş anlayışlar, alışkanlıklar, bayana atfedilen roller, bayan üzerinden oluşturulan kalıplaşmış kanılar Cansız Mankenler’de dizayncı rolüyle gerçeküstü bir dünyada tekrar işleniyor. Bayanın tabiatın istikrarına karşı hassaslığını ve soğuğun sebebini araştırmak için apansızın görevlendirilen Kış Mühendisleri’ni Bir Kar Tanesi hikayesinde okuyoruz. Bayanın okumasını engelleyen zihniyet, çarpıcı bir anlatımla kağıt yiyen Ejha olarak karşımıza Kağıt Yiyen hikayesinde çıkar. Bu zihniyetle bayanın silahının kitaplar olması okuru derin kanılara salıyor.
Genita’nın Batı Yakası hikayesi, sakin hayatlar yaşamak isteyenlerin yerleştiği Believ kıyı kasabasında, çoğunlukla istedikleri yaşta ölme hakkına sahip ve yetmiş yaşında vefat biçimini seçme özgürlüğü kazanan bayanlarla tanışıyoruz. Bayanın memnun dünyası, sakin hayat usulü; verandalarında kuş sesleri olan tek katlı konutlarla, ağaçlı bahçelerle, seçim sistemi olmayan toplumla tasvir edilirken geride hiçbir iz bırakmadan gitmesi, yaşadığı dünyanın ötesinde bir dünya hayal edememesi eleştiriliyor. Bu çarpıcı hikaye, kişiselliği yok sayılan bayanlar kadar huzurun içinde de olsa zımnî güçleri yok sayılan bayanların da bu dünyayı verimsiz biçimde yaşadığı gerçeği olarak okunabilir. Hikayede memnun yıllar yaşayan fakat bu yılların sonunda büyükleriyle tıpkı yazgısı paylaşan ve çiçekleri sulamak dahi istemeyen yetmiş yaşında bir bayan için hayatta mecbur bırakıldığı tek ‘seçim’ vefata gitmek oluyor. Genita’nın Batı Yakası’nı huzurlu hayatlar içinde arkasında hiçbir iz bırakmadan giden bayan kahramanların ömrüne karşı bir başkaldırı sezmemek olanaksızdır.
Şapeldeki Gölge’de siyah şişlikleriyle berbatlaşan yüzü lanetlenmiş sayılan, bu nedenle de annesi tarafından meskenden kovulan bir bayan kahramanın şifa arayışı, Yunan mitolojisinde ‘kadın lanetli midir, değil mi?’ tartışmalarından Ortaçağ karanlığının cadı avına gerçek yapılan bir seyahate dönüşüyor. Bu yolun sonunda bayanın özgürlüğü ile tutsaklığa başkaldırışı ortasında bir irtibat kurulduğu da gözlerden kaçmıyor. Mitolojik öğeler, bayanın doğayı ve yaratılışı temsil ettiği bir anlayış baskın biçimde işleniyor. Zehir hikayesinde de ‘TTG’yi lütfen güç durumda bırakmayınız’ ihtarıyla birlikte bayanın mücadeleci yapısını ve karşı karşıya kaldığı dehşetlerini görüyoruz. Ayrıyeten bu hikayesinde metaforik anlatım tepe yapıyor.
Dünyanın Öteki Yüzü çok katmanlı bir kainatta fantastik/mitolojik öğeleriyle, tansiyonlu satırları, metaforik çizgisiyle bilimkurgu dünyasında bayan sorunsallarını muvaffakiyetle işliyor. Hikayelerde başkaldıran, reaksiyon veren karakterlerin baskın biçimde karşımıza çıkması ve muharririn karakterlerine boyun eğdirmemesi bilhassa dikkat çekiyor. Bu manada Dünyanın Öteki Yüzü, müellifinin bundan sonraki çalışmalarını da merakla bekletecek çeşitten bir birinci kitap.
