Deniz Erkaradağ
Avni Doshi’nin Booker mükafatı finalisti ‘Yanık Şeker’ romanı April Yayıncılık tarafından yayımlandı. Romanın yayınlandığı günden bugüne çeviri hakları 26 lisana satıldı, tüm lisanlarda büyük ilgi gördü ve beyaz perdeye uyarlanıyor.
Anne-kız münasebeti üzerinden çarpıcı bir sorgulamaya girişen müellifle ‘Yanık Şeker’in Türkçede yayınlanması vesilesiyle konuştuk
‘BAŞKALARI BENİM YAZDIKLARIM HAKKINDA DAHA AKILLI’
Kitabın ana teması olan hafıza kaybı ve bağlantıların karmaşıklığı bu kıssayı yazmanıza ne kadar tesir etti?
Bu temalar yazmaya başlamadan evvel aklımda yoktu, süreç içinde geliştiler. Yazı yazma süreci bu açıdan büyülüdür. Yıllar evvel bir gün, büyükannemin meskeninde balkondan dışarı bakarken gördüğüm bir sahne sonrasında bu kıssayı yazma kararını verdim. Balkonda korkuluk yoktu, sırf cam vardı, cam da kusurluydu, lekeliydi. Görüşümü ikiye böldü ve o an bir yüz gördüm, bir ya da iki bayanın yüzüydü, başta emin olamadım. Ancak yüzleri unutmadım ve çok geçmeden de birbirleriyle konuşmaya başladılar. Akrabalardı, biliyordum. Anne kız olmalı. Lakin hangisi anne, hangisi kızdı emin değildim. İkisi de hayli kırılgan olsa da kendilerine yetebiliyorlardı. İkisi de korkuyordu ve ikisinin de kaybedecek çok şeyi vardı. Bu bayanlar aklımdan çıkmadı, işte bu türlü başladım yazmaya.
Temaları keşfim sonradan oldu. Hatta onları bulabilmem için kazımam gerekti. Romandaki tüm bu temaların ve bunların nasıl tekrar tekrar farklı kılıklarda ortaya çıktığının hâlâ da farkında olduğumu sanmıyorum. Bazen bir okur bana bir şeyi gösterdiğinde şaşırıyorum. Bugün kitabım hakkında söylediklerimin ya da üzerine düşünmelerimin birçoklarını okuyuculardan (ç)almışımdır. Diğerleri benim yazdıklarım hakkında daha akıllı.
Sanırım romanın temaları olan hafıza ve anne kız münasebeti, romandaki karakterlerin sorunsallarıdır. Bu temaları karakterler belirler. Karakterler olayları, atmosferi ve hisleri belirler. Beşerler davranışlara, niyet kalıplarına, yanlışlara ve değişikliklere eğilimlidir; tahminen de tema fikri akıllara buradan geliyor. İnsanların muhakkak şeyleri yaptığını görüyor ve buna tema diyoruz.
Ana karakteriniz Tara’yı yaratırken karakteri nasıl geliştirdiniz. Hangi kaynaklar size ilham verdi?
Tara’da bir bakıma annelik üzerine fantezilerimden ilham aldım diyebilirim. Kendime bir dizi soru sordum. Ya şöyle olsaydı? Bir anne, anne olmak istemeseydi? Anne olmak istememesine karşın çocuğuyla kalsaydı? Bunlar terk etmekten daha mı berbattır? İhmalin basamakları nelerdir? Tıpkı anda nasıl hem sevip hem de nefret edebilir?
Karakter gelişimi benim için şuurlu bir antrenman değil. Karakterleri tanıyana dek, onlar ete kemiğe bürününceye kadar onlarla bir arada oturup onları yazmam gerekir. Bu onlar hakkında her şeyi bildiğim manasına gelmez lakin adeta hayaldeki suretler üzere onlar benim ruhumun içindedir. Kendi başlarına hareket ederler, tıpkı bir insan üzere kestirim edemeyeceğim biçimde hareket eder ve konuşurlar. Bazen havalarında değillerdir, bazen de ortaya çıkmazlar ya da muharririn itinayla inşa ettiği kıssayı bozarlar. Fakat bu güzel bir haberdir, bu kitap canlı demektir. Nefes alıyordur ve denetim sizde değildir.
‘Yanık Şeker’ aile bağlantılarını, annelik kavramını ve toplumun beklentilerini ele alıyor. Bu hususları işlerken kendi tecrübeleriniz sizi ne kadar etkiledi?
Annemin ailesi de Pune kentinden. Bayanların birden fazla da Osho aşramına mensuptu. Bu bayanlar saygın, orta üst sınıf, kendilerine çocuklarına adamış anneler, eşlerdi ve şık bir formda toplumun temel taşlarını oluştururlardı. Bunun haricinde, kıssanın kendisi, kendi hayatımdan makul bir olay yahut durumdan fazla, hayal gücümden doğdu.
Alzhemier hastalığı ise romanda sonradan, bir sürü taslağın akabinde yerini buldu. Büyükannem bu hastalığa yakalandı ve ben de bu bahiste okumaya kendimi adadım. Bir deva bulabileceğimi ve semptomlarını geriye döndürebileceğimi hayal ettim. Bu seyahat boyunca öğrendiğim bilgiler de metnin içinde kendine yer buldu ve nihayetinde romanın temelini oluşturdu.
‘EBEVEYN-ÇOCUK MÜNASEBETLERİ KARMAŞIK VE ÇOK YÜZLÜ’
Kitap, anne-kız bağlantısının karmaşıklığını derinlemesine inceliyor. Bu alakanın inceliklerini ele almak sizin için zorlayıcı mıydı?
Bazen ne demek istediğimi bilmek ya da sonuna kadar götürmek yerine bir fikrin olgunlaşmasına müsaade vermek zordu. Ebeveyn-çocuk münasebetleri derin, karmaşık ve çok yüzlüdür, bilhassa de anne-kız bağlantısında keşfedilmesi gereken bedensel bir gerçekliğin, fizikselliğin olduğunu gördüm. Ayna imgesi de tekrar tekrar ortaya çıktı zira anne Tara, kızının kendisini görmesi ve anlaması için uzaktaydı, tıpkı vakitte baş karışıklığının, gizemin ve hatta karşı çıkılacak bir şeyin de nedeniydi. Bazen anneyi, çocuğun kendini bulmak için sonsuza dek çarpışması gereken, tanrısal, hükümran, yüksek bir mabet üzere düşünmüşümdür.
Kitabın ismi ‘Yanık Şeker’, kitabın temalarını ve tonunu muvaffakiyetle yansıtıyor. Bu başlığı seçme sürecinizdeki niyetlerinizi bizimle paylaşabilir misiniz?
Kendi işlerime isim koymakta çok kötüyümdür, itiraf edeyim. Romanın evvelce diğer bir ismi vardı. İsim bulma konusunda bir dahi olan Birleşik Krallık, Penguin’deki editörüm Hermione Thompson öbür seçenekleri de gözden geçirmemizi önerdi. Çok şaşkındım. Bir dizi etkisiz kitap ismi adayı önerirken, o ‘Yanık Şeker’ı önerdi. Çok sevindim, rahatladım. Bu isim hem tansiyonu hem de acı-tatlı niteliği olağanüstü bir formda gösteriyor üzereydi.
Kitap, şahsî hafıza kaybını ve geçmişle yüzleşmeyi merkeze alıyor. Bu temayı işlerken, bu bahisteki şahsî bakış açınızı ve araştırmalarınızı kitaba nasıl dahil ettiniz?
Hafıza konusunda yaptığım araştırmanın birçok, evvelki hayatımdan yani bir sanat muharriri ve küratör olarak çalıştığım vakitten geliyor. Ekseriyetle devlet tarafından onaylanan ve finanse edilen anıtlar, kütüphaneler, müzeler ve siyasetlerin bir sonucu olan kolektif hafızayı belirleyen ve hatta üreten olgular olarak arşivleri merak ediyordum. Ayrıyeten neyin dışarıda bırakıldığı, neyin kanon kapsamının ötesinde olduğu ve hangi bilgilerin neden bastırıldığı, bilinçsizce dışarıda bırakıldığı yahut şuurlu olarak ortadan kaldırıldığı ile ilgileniyordum. Sanat dünyasındaki çalışmalarım çoklukla daha kamusal nitelikteydi, direkt yahut dolaylı olarak siyasi ve toplumsal durumlarla ilgileniyordu – ve kurguda tıpkı fikirlerin karakterlerin kendisinde de ortaya çıkmaya başladığını gördüm.
Özel ve politik ayrımını hiç anlamadım. Kamuya açık yaşananların bilakis ailelerin kıssaları, yakınlar ortasındaki öyküler, bir kişinin varoluşunun gerçek siyasetini anlamanın en açık yoludur.
‘KİTABIN ÇIKTIĞI SEYAHATE İNANAMIYORUM’
Okuyucularınıza kitabınızla ilgili bir bildiri vermek isteseydiniz, bu ileti ne olurdu?
Romana ve karakterlerine vakit ayırdıkları için minnettarlığımı tabir etmek isterdim. Romanın benim olduğu kadar onların da olduğunu ve okuma tecrübelerinin, romana kattıkları hayat üzere eşsiz olacağını düşünüyorum.
Bu kitabın çıktığı seyahate inanamıyorum. Bir fikir olarak başladı, çok küçük görünen, dikkat etmeye değmeyecek bir fikirdi neredeyse. Şımarıklık, bir hayal. Edebiyat ya da yaratıcı müelliflik geçmişim yok, bu türlü bir eğitim almadım – yalnızca okumayı sevdiğimi, sözlere kaçmayı ve başımın içinde yaşamayı sevdiğimi, içimdeki dünyanın her vakit dış dünyadan daha gerçek olduğunu biliyordum. Kitapla bağ kuranlara, onunla gayret edenlere minnettarım- hatta kitaba kızdıklarında bile keyifli oluyorum.
